Greek CosmosΜήνυμα 1ο
Τούρκικος ο Καραγκιόζης ?
21/7/2010, 23:42
Τέλος στη διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας για την υπηκοότητα του Καραγκιόζη έδωσε η UNESCO επικυρώνοντας Τούρκο τον ήρωα του θεάτρου σκιών. Από τη μεριά της Ελλάδας δεν υπήρξε αντίδραση, παρά μόνο μία επιφύλαξη που διατύπωσε η διευθύντρια του Νεότερου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού, κ.Τέτη Χατζηνικολάου, ότι ο Καραγκιόζης αποτελεί άϋλη φιγούρα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Ο πρεσβευτής της Ελλάδας στην UΝΕSCΟ, κ.Αναστόπουλος, τόνισε ότι είχε συστήσει εδώ και καιρό στο Υπουργείο Πολιτισμού να δηλώσει στην UΝΕSCΟ ότι ο Καραγκιόζης αποτελεί τμήμα της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Διάφοροι θρύλοι έχουν διαμορφωθεί, πάντως, σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη. Η λέξη είναι τουρκική από το Καραγκιόζ (kara-goz), που σημαίνει μαυρομάτης. Πιστεύεται ότι δημιουργός του ήταν ο Σεΐχ Κιουστερί, που καταγόταν από την Προύσα και πέθανε εκεί το 1366. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Χατζηαβάτης και ο Καραγκιόζης συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν, ο πρώτος ως επιστάτης και ο δεύτερος ως εργάτης.
Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι υπόλοιποι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους για να τους παρακολουθήσουν. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και ο Σεΐχ Κιουστερί δημιούργησε τις φιγούρες των δύο ηρώων με σκοπό να παρηγορήσει τον σουλτάνο. Σήμερα στην Προύσα υπάρχει μνημείο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.
Όσον αφορά στον ελλαδικό χώρο, η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη χρονολογείται το 1809 στην περιοχή των Ιωαννίνων. Είναι στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλούμενο από την ελληνική παράδοση. Στην Ελλάδα, ο Καραγκιόζης ως λαϊκός ήρωας εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο αλλά και πονηρό Έλληνα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Το θέατρο σκιών εμφανίζεται το 1841 στο Ναύπλιο με πρώτο καραγκιοζοπαίχτη το Γιάννη Βραχάλη. Η απαλλαγή του Καραγκιόζη από τα τουρκικά στοιχεία έγινε από τον Δημήτιο Σαρδούνη το 1890 στην Πάτρα. Με το πέρασμα του χρόνου, το θέατρο σκιών απέκτησε σατιρικό χαρακτήρα, χρησιμοποιώντας πρόσωπα της παλιάς εξουσίας για να διακωμωδήσει την καινούρια. Ο ελληνικός Καραγκιόζης παίρνει τη δική του μορφή, εντελώς διαφορετική από εκείνη του τουρκικού.
Πάντως, από τις φιγούρες των κεντρικών χαρακτήρων του παραδοσιακού ελληνικού και τουρκικού Θεάτρου Σκιών, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για φιγούρες που έχουν έλαχιστες ομοιότητες μεταξύ τους. Μπορεί το θέατρο σκιών να έχει ρίζες στην Τουρκοκρατία, όμως στην Ελλάδα αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς, αποτελώντας τη λαϊκή μας παράδοση.
Διάφοροι θρύλοι έχουν διαμορφωθεί, πάντως, σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη. Η λέξη είναι τουρκική από το Καραγκιόζ (kara-goz), που σημαίνει μαυρομάτης. Πιστεύεται ότι δημιουργός του ήταν ο Σεΐχ Κιουστερί, που καταγόταν από την Προύσα και πέθανε εκεί το 1366. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Χατζηαβάτης και ο Καραγκιόζης συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν, ο πρώτος ως επιστάτης και ο δεύτερος ως εργάτης.
Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι υπόλοιποι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους για να τους παρακολουθήσουν. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και ο Σεΐχ Κιουστερί δημιούργησε τις φιγούρες των δύο ηρώων με σκοπό να παρηγορήσει τον σουλτάνο. Σήμερα στην Προύσα υπάρχει μνημείο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.
Όσον αφορά στον ελλαδικό χώρο, η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη χρονολογείται το 1809 στην περιοχή των Ιωαννίνων. Είναι στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλούμενο από την ελληνική παράδοση. Στην Ελλάδα, ο Καραγκιόζης ως λαϊκός ήρωας εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο αλλά και πονηρό Έλληνα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Το θέατρο σκιών εμφανίζεται το 1841 στο Ναύπλιο με πρώτο καραγκιοζοπαίχτη το Γιάννη Βραχάλη. Η απαλλαγή του Καραγκιόζη από τα τουρκικά στοιχεία έγινε από τον Δημήτιο Σαρδούνη το 1890 στην Πάτρα. Με το πέρασμα του χρόνου, το θέατρο σκιών απέκτησε σατιρικό χαρακτήρα, χρησιμοποιώντας πρόσωπα της παλιάς εξουσίας για να διακωμωδήσει την καινούρια. Ο ελληνικός Καραγκιόζης παίρνει τη δική του μορφή, εντελώς διαφορετική από εκείνη του τουρκικού.
Πάντως, από τις φιγούρες των κεντρικών χαρακτήρων του παραδοσιακού ελληνικού και τουρκικού Θεάτρου Σκιών, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για φιγούρες που έχουν έλαχιστες ομοιότητες μεταξύ τους. Μπορεί το θέατρο σκιών να έχει ρίζες στην Τουρκοκρατία, όμως στην Ελλάδα αναπτύχθηκε με γοργούς ρυθμούς, αποτελώντας τη λαϊκή μας παράδοση.
